امانت داری یکی از مهم‌ترین موازین اخلاقی است که در بین عموم افراد به عنوان یک ویژگی مهم شناخته می‌شود از طرف دیگر به دلیل اثرگذاری امانت داری در نظام اجتماعی این ویژگی مورد توجه قانونگذار نیز بوده است.
چرا که با بررسی مواد ۶۷۳ و ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی می‌توانیم به اهمیت امانت داری از منظر قانونگذار پی ببریم زیرا در این مواد قانونگذار خیانت در امانت را جرم انگاری کرده و برای مرتکبین این جرم مجازات تعیین کرده است.
البته نکته قابل توجه آن است که با قانون کاهش مجازات‌های تعزیری، میزان مجازات جرم خیانت در امانت کاهش یافته است.
تعریف خیانت در امانت
جرم خیانت در امانت در ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی تعریف شده است؛ در تعریف این جرم آمده است که هرگاه اموال منقول یا غیرمنقول یا نوشته‌هایی از قبیل سفته و چک و قبض و نظایر آن، به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هر کار با اجرت یا بی اجرت، به کسی داده شده و بنابراین بوده است که اشیا مذکور مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیا نزد او بوده آنها را به ضرر مالکین یا متصرفین آنها استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود نماید، به حبس از ۶ ماه تا ۳ سال محکوم خواهد شد.
در این ماده تعریف جرم خیانت عبارت است از استفاده، تصاحب تلف کردن یا مفقود کردن اموال منقول و غیرمنقول، سند یا هر وسیله دیگری که قرار بر آن بوده که مسترد شده یا به مصرف معینی برسد، توسط فردی که این اشیا و اموال نزد او امانت رهن یا اجاره قرار داده شده است.
مجازات این جرم مطابق قانون جدید همانطور که اشاره کردیم تغییراتی داشته است؛ مطابق ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی مصوب ۹۲ و تغییرات آن بر اساس تبصره ماده ۱۰۴ اصلاحی قانون کاهش حبس مجازات تعزیری مصوب ۹۹ مجازات خیانت در امانت به این شرح می‌باشد:
در قانون سابق مجازات جرم خیانت در امانت حبس از شش ماه تا سه سال تعیین شده بود یعنی حداقل مجازات مرتکب این جرم ۶ ماه حبس و حداکثر میزان مجازات آن ۳ سال در نظر گرفته شده بود که بر اساس تبصره ماده ۱۰۴ اصلاحی این جرم از یک جرم غیر قابل گذشت به یک جرم قابل گذشت تبدیل شد و مجازات آن نیز در حداقل و حداکثر به نصف تقلیل یافت.
بنابر توضیحات مجازات جرم خیانت در امانت و میزان حکم آن طبق قانون جدید حداقل سه ماه تا حداکثر یک سال و نیم حبس می‌باشد.
شرایط تحقق مجازات جرم خیانت در امانت
با توجه به آنکه جرم خیانت در امانت از یک جرم غیر قابل گذشت به جرم قابل گذشت تبدیل شده است لازم است که شاکی نسبت به وقوع این جرم اعلام شکایت کرده و مراحل مختلف دادرسی را طی نماید.
بر اساس ماده ۶۷۴ ابتدا برای تحقق این جرم باید یکی از انواع مال با هدف استرداد یا استفاده در مصرف معین به شخص دیگر به صورت امانت رهن اجاره وکالت سپرده شده باشد تا جرم خیانت در امانت امکان تحقق داشته باشد.
بنابراین امانی بودن یک مال تفاوتی در جرم انگاری خیانت در امانت ندارد و همچنین رایگان بودن انجام آن کار یا پرداخت اجرت در ازای آن نیز تفاوتی در این موضوع ایجاد نمی‌کند.
بنابراین با احقاق شرایط مذکور و اعلام شکایت شاکی نسبت به وقوع این جرم، جرم خیانت در امانت قابل مجازات خواهد بود.
برخی از جرائم در حکم خیانت در امانت هستند مانند سوءاستفاده از سفید مهر و سفید امضا که در ماده ۶۷۳ قانون مجازات اسلامی به آن اشاره شده است، مطابق این ماده هر کس از سفید مهر یا سفید امضایی که به او سپرده شده است یا به هر طریق به دست آورده سوء استفاده نماید به ۶ ماه تا یک سال و نیم حبس محکوم خواهد شد.
به تصریح ماده فقط سوءاستفاده از سفید مهر و سفید امضا مشمول این ماده است و مصادیق دیگر نظیر تصاحب، تلف، مفقود یا استعمال نمودن سفید امضا یا سفید مهری که به شخص سپرده شده باشد در صورت وجود سایر شرایط مشمول ماده ۶۷۴ قانون است.
چه سفید مهر یا سفید امضا به مرتکب سپرده شده باشد چه به طریق دیگری به دست آورده باشد، مشمول ماده است بنابراین برخلاف خیانت در امانت برای تحقق جرم موضوع این ماده نیازی به سپرده شدن سفید مهر یا سفید امضا وجود ندارد.
مقصود از سو استفاده فقط استفاده مالی نیست بلکه هرگونه سوء استفاده نظیر کسب شهرت یا ایجاد مشکلات خانوادگی برای صاحب امضا یا مهر با استفاده از سفید مهر یا سفید امضا مشمول این ماده می‌شود.
علاوه بر ماده ۶۷۳ و ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی، مصادیقی از خیانت در امانت در قوانین خاص دیگری مورد اشاره قرار گرفته است.
به عنوان مثال در قانون تجارت و مطابق ماده ۳۴۹ آن اگر دلال بر خلاف وظیفه خود نسبت به کسی که به او ماموریت داده به نفع طرف دیگر معامله اقدام نماید و یا برخلاف عرف تجارتی محل از طرف مزبور وجهی دریافت و یا وعده وجهی را قبول کند مستحق اجرت و مخارجی که کرده نخواهد بود به علاوه محکوم به مجازات مقرر برای خیانت در امانت خواهد شد.
همچنین مطابق ماده ۳۷۰ این قانون اگر حق العمل کار، کار نادرستی کرده و مخصوصا در موردی که به حساب آمر قیمتی علاوه بر قیمت خرید و یا کمتر از قیمت فروش محسوب دارد به مجازات خیانت در امانت محکوم می‌شود.
مطابق ماده ۵۵۵ قانون تجارت اگر مدیر تصفیه در حین تصدی به امور تاجر ورشکسته وجهی را حیف و میل کرده باشد به مجازات خیانت در امانت محکوم خواهد شد.
از مصادیق دیگر خیانت در امانت در سایر قوانین می‌توان به ماده ۲۸ قانون ثبت اسناد و املاک اشاره کرد که در خصوص تقاضای ثبت مالکیت در خصوص اموال وقف و حبس می‌باشد.
شکایت از خیانت در امانت
جهت شکایت از جرم خیانت در امانت مطابق قانون جدید که این جرم را از دسته جرائم قابل گذشت شناخته است، نیاز به ارائه و تنظیم شکواییه از سمت شاکی متضرر یا کسی است که خیانت در امانت در حق او صورت گرفته است. بنابراین شاکی می‌تواند با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و تکمیل شکواییه اقدام به ثبت شکایت کند پس از آن، شکواییه ثبت شده توسط دفاتر خدمات الکترونیک قضایی به مراجع دارای صلاحیت رسیدگی ارجاع می‌شود.
برای رسیدگی به جرم خیانت در امانت دادسرا ابتدا طرفین را جهت صلح و سازش به شورای حل اختلاف ارجاع می‌دهد البته حضور در شورای حل اختلاف برای طرفین الزامی نبوده و طرفین می‌توانند رسیدگی توسط دادسرا را تقاضا کنند.
در صورتی که صلح و سازش در شورای حل اختلاف امکان‌پذیر نبود پرونده جهت رسیدگی به موضوع شکایت به دادسرا ارجاع می‌شود.
دادسرا که وظیفه انجام تحقیقات مقدماتی و بررسی ادله هر یک از طرفین را دارد در صورت احراز وقوع جرم، با صدور قرار جلب به دادرسی و ارسال آن برای دادستان جهت موافقت، اقدام به صدور کیفرخواست می‌کند. پس از صدور کیفرخواست پرونده به دادگاه کیفری ۲ جهت رسیدگی ارسال می‌شود.
در صورتی که دادسرا در خصوص تحقیقات مقدماتی یا احراز مجرمیت متهم ادله کافی را نیابد و یا آن که شاکی اعلام رضایت کند، قرارهای موقوفی تعقیب یا قرار منع تعقیب صادر می‌شود.
