اقتصاد

اقتصاد یکی از مهم ترین ارکان قدرت یک کشور و ملت به شمار می‌آورد. اهمیت این رکن شاید برهمگان واضح باشد. اما بهتر است بدانیم که این واژه جادویی که در زندگی روزانه هریک از ما نقش دارد و ما اغلب مراودات و فعالیت های روزمره را برمبنای آن می‌چینیم، چیست. با ما همراه باشید تا شما را با هرآنچه باید درباره اقتصاد بدانید، آشنا کنیم.

اقتصاد یا ترازمان چیست؟

همه می‌دانیم که اغلب منابعی که انسان در اختیار دارد، محدود و در اغلب موارد غیرقابل تجدید هستند. از سویی دیگر، انسان خواسته و امیال نامحدودی دارد. طبیعی است که باید این منابع محدود را به نحوی به کار گرفت که پاسخگوی نیازها و خواسته های نامحدود آدمی باشد، اینجاست که اقتصاد اهمیت و معنا می‌یابد. اگر بخواهیم تعریف ساده تری از اقتصاد بیان کنیم، علم تخصیص منابع محدود به خواسته های نامحدود را پیشنهاد می‌دهیم.

در تعاریف آکادمیک ویژگی های مختلفی برای اقتصاد در نظر گرفته شده است. یکی از این تعاریف مهم، از اقتصاد این گونه سخن می‌گوید که: اقتصاد (Economy) یک نظام اقتصادی است که شبکه تولید، توزیع یا تجارت و مصرف کالاها و خدمات را در یک یا چند منطقه جغرافیایی یا سیاسی خاص در برمی‌گیرد. فرهنگ، ارزش، تاریخ، سازمان اجتماعی و ساختار سیاسی، سیستم های قانونی، جغرافیا و منابع و مواهب طبیعی فرآیندهای تشکیل دهنده اقتصاد را شکل می‌دهند.

همچنین می‌توان ترازمان را به مجموع کل ارزش معاملات فعالان و بنگاه های اقتصادی اطلاق کرد که حاصل ارتباط میان تولید، تجارت و عرضه پول، در یک کشور یا منطقه مشخص است. برخی مناطق و فرهنگ ها به واسطه‌ی عوامل زمینه‌ای که در اختیار دارند، اقتصاد های مولدتر و پر‌‌رونق تری را تشکیل می‌دهند.

یک فعالیت اقتصادی می‌تواند به صورت رسمی یا غیررسمی صورت بگیرد. اقتصاد غیررسمی به فعالیت ‌های اقتصادی اطلاق می‌شود که برخلاف اقتصاد رسمی، نه مالیاتی می‌پردازد و نه تحتِ نظارت دولت انجام می‌گیرد. گرچه غالباً اقتصاد غیررسمی اغلب کشورهای در حال توسعه به چشم می‌خورد، تمامی نظام ‌های اقتصادی درجاتی از اقتصاد غیررسمی را شامل می‌شوند. لازم به ذکر است که فعالیت های ناشی از اقتصاد غیررسمی در محاسبات مربوط به تولید ناخالص ملی و برخی دیگر از شاخص های اقتصادی محاسبه نمی‌شوند.

علم اقتصاد یا Economics چیست؟

شاخه‌ای از علوم اجتماعی که به تحلیل تولید، توزیع و مصرف کالاها و خدمات می‌‌پردازد، علم اقتصاد نام دارد. در این علم اقتصاددانان در پی آن هستند که چگونگی تعامل افراد و فعالان اقتصادی را تحلیل نموده و بدانند که اقتصادهای مختلف چگونه کار می‌کنند.

معیارهای مختلفی در دانش اقتصاد مورد بررسی قرار می‌گیرد. برای اندازه گیری معیارها و شاخص های مختلف از مفاهیم پایه‌ی عمده ای استفاده می‌شود که این مفاهیم پایه عبارتند از: مخارج مصرفی، نرخ ارز، تولید ناخالص داخلی، GDP سرانه، GNP، بازار سهام، نرخ بهره، بدهی ملی، نرخ تورم، بیکاری، تراز تجاری، مقادیر واقعی و اسمی.

زیرشاخه های علم اقتصاد

علم اقتصاد را می‌توان در تمام علوم و هنر بکار برد. همانطور که می‌دانید تمامی مشاغل و زمینه هایی که انسان فعالیت می‌کند به نوعی با پول، درآمد، تولید کننده و مصرف کننده در ارتباط است. پس استراتژی ها و یافته های دانش اقتصاد در سایر حوزه ها نیز کاربردی خواهد بود. برای اقتصاد زیرشاخه های زیر را می‌توان تعریف نمود، زیرشاخه هایی که هر کدام در طول تاریخ و باتوجه به شرایط مختلف به این دانش اضافه شده اند:

اقتصاد رسانه، اقتصاد رفتاری، اقتصاد سیاسی، اقتصاد بین‌الملل، اقتصاد رفاه، مالیه، اقتصاد کشاورزی، اقتصاد صنعتی، اقتصاد عمومی، اقتصاد منابع طبیعی، اقتصاد محیط زیست، اقتصاد سنجی، اقتصاد انرژی، فلسفه اقتصادی، اقتصاد توسعه، اقتصاد شهری، اقتصاد منطقه‌ای، اقتصاد بخش عمومی، اقتصاد مدیریت، اقتصاد منابع پایان پذیر، اقتصاد منابع تجدید پذیر، برنامه‌ریزی اقتصادی، اقتصاد ریاضی، اقتصاد مقاومتی، تاریخ عقاید اقتصادی، فلسفه اقتصاد، اقتصاد آموزش و پرورش، اقتصاد سلامت، اقتصاد ورزش، بودجه ریزی، اقتصاد جمعیت، اقتصاد جنگل.

انواع علم اقتصاد

علم اقتصاد نیز مانند سایر دانش ها، زیرمجموعه ها و تقسیم بندی های متفاوتی دارد. در یکی از این دسته بندی ها که توسط رگنر فریش ابداع شد، یک اقتصاد را می‌توان در دو سطح اقتصاد خرد و اقتصادکلان مورد بررسی قرار داد. طبقه بندی دیگر، دانش اقتصاد را به زیر مجموعه‌هایی نظیر: اقتصاد اثباتی، اقتصاد هنجاری، اقتصاد نظری، اقتصاد کاربردی، اقتصاد رفتاری، اقتصاد عقلانی، اقتصاد دیگراندیش، اقتصاد ارتدوکس و اقتصاد جریان اصلی یا متداول تقسیم می‌کند.

از بین موارد بالا، اقتصاد خرد، اقتصاد کلان، اقتصاد هنجاری، اقتصاد اثباتی بیشتر مورد توجه اقتصاددانان و علاقمندان قرار می‌گیرد. حال باهم با این زیرشاخه های علم اقتصاد آشنا شویم.

• اقتصاد خرد یا Microeconomics

اقتصاد خرد زیر شاخه‌ای از علم اقتصاد است که بازار ها را به صورت منفرد و با یک ساده‌ سازی اقتصادی و براساس مدل‌ های ریاضی مطالعه می‌کند. به عبارت دیگر، در اقتصاد خرد فرض بر این است که فعالیت اقتصادی انجام شده در یک بازار بخصوص بر دیگر بازارها تأثیر نمی‌گذارد و بازیگران منفرد در یک بازار و ساختار بازار مورد تحلیل قرار می‌گیرد. در اقتصاد خرد، ما با نهاده های تولید، عرضه و فروش و خرید مواجهیم و با نمودار ها و الگو های رفتار مصرف کننده، تولید کننده، کالای لوکس و گیفن و مازاد عرضه و تولید روبرو هستیم و تغییرات کمیت و قیمت و عرضه و تقاضا در بازار ها بررسی می شود. 

توضیح بیشتر آنکه هدف اقتصاد خرد، بررسی تعامل بازیگران خصوصی، عمومی و داخلی، به عنوان واحد پایه‌ای تقلیل ناپذیر درون بازارهای منفرد و مقررات دولتی است. در این نظریه قیمت هایی که ممکن است به ازای هر واحد عرضه و تقاضا به وجود بیاید و مقادیری که توسط خریداران تقاضا شده و مقادیری که توسط فروشندگان عرضه شده است تا بازار به تعادل (equilibrium) برسد، مطالعه می‌شود.

• اهداف اقتصاد خرد

بررسی بازار و برقرار کردن یک رابطه نسبی پولی بین کالاها و خدمات، بررسی موارد شکست بازار (مواردی که بازار قادر به تولید نتیجه مطلوب نبوده) می‌پردازد و ارائه تئوری ‌هایی برای داشتن یک بازار رقابتی از اهداف اقتصاد خرد می باشد.

ساختارهای مختلفی مانند: انحصار دوطرفه، انحصارناقص فروش، انحصار کامل فروش، انحصار ناقص خرید، انحصار چندقطبی دو طرفه، انحصار چند قطبی فروش، انحصار کامل خرید، انحصار چند قطبی خرید و رقابت کامل و رقابت انحصاری در اقتصاد خرد وجود دارد. چند از این ساختارها را بشناسیم.

در دانش اقتصاد اگر فقط یک عرضه کننده در بازار وجود داشته باشد، اما در مقابل تعداد تقاضا کننده ها زیاد باشد، بازار انحصار فروش به وجود خواهد آمد. اگر تعداد عرضه کنندگان محصول، چند و تقاضاکنندگان زیاد باشند، انحصار چند قطبی فروش خواهد بود. اگر عرضه کننده کالایی زیاد ولی تقاضا کننده فقط یکی باشد، بازار انحصار کامل خرید (monopoly) شکل می‌گیرد. اگر تقاضاکنندگان چندتا باشند، بازار انحصار چند قطبی خرید (oligopsony) نام خواهد داشت. حال اگر تعداد عرضه کنندگان و تقاضاکنندگان زیاد باشند و کالای تولیدی بنگاه ها، همگن باشد بازار رقابت کامل (perfect competition) و اگر تولیدی عرضه کنندگان ناهمگن باشد، بازار رقابت انحصاری نامیده می‌شود. به عبارت دیگر در یک بازار رقابت کامل هیچ شرکت ‌کننده‌ای آن قدر بزرگ نیست که قدرت بازار را به دست آورد، تمامی شرکت کنندگان «گیرندگان قیمت» هستند و هیچ‌کدام از شرکت کنندگان نتواند بر قیمت محصولی که می‌خرد یا می‌فروشد تأثیر بگذارد.

• اقتصاد کلان یا Macroeconomics

برخلاف اقتصاد خرد که به بررسی رفتارهای اقتصادی در سطح افراد و بنگاه های اقتصادی می‌پردازد، در اقتصاد کلان مسائل اقتصادی در سطح کلان ملی یک کشور از قبیل: ثبات اقتصادی، توازن تراز بازرگانی خارجی، رشد اقتصادی، رشد ناخالص ملی، شاخص کل بورس، پس انداز، اشتغال، تورم، مخارج و درآمد های دولت، سرمایه‌گذاری، تجارت بین‌الملل و مالیه بین‌الملل، رکود اقتصادی، بحران اقتصادی، بیکاری، و اقتصاد توسعه مورد بررسی قرار می‌گیرد. به عبارت ساده تر شاخه‌ای از علم است که با کارایی، ساختار، رفتار و تصمیم‌گیری اقتصاد در سطح کلان سروکار دارد، اقتصاد کلان نامیده می‌شود.

• اهداف اقتصاد کلان

دانش اقتصاد کلان در زمینه های مختلف با اهداف متعددی به کار می‌رود اما از مهم ترین اهدافی که با بکار گیری سیاست های پولی و مالی دنبال می‌شوند می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1- اشتغال کامل:

وضعیتی که در آن بیکاری غیر ارادی (نوعاً در مورد نیروی انسانی) وجود نداشته باشد و یا در حداقل ممکن و قابل قبول باشد.

2- ثبات قیمت ها:

یعنی سیاست‌گذاران اقتصادی با سیاستگذاری ها و تصمیم های خود سعی کنند با اقدامات مناسب طوری عمل کنند که قیمت ها (قیمت کالاها، خدمات، عوامل تولید ) نوسانات زیادی نداشته باشند.

3- توزیع عادلانه درآمد در جامعه:

دسترسی همه آحاد جامعه به امکانات با تبعیض و تمایز نباشد، به طوری که شکاف های موجود بین دهک های درآمدی جمعیت کشور کم شود و یا حداقل، زیادتر نشود.

4- رشد و توسعه اقتصادی مداوم:

که همان هدف غایی مادی و معنوی همه اقتصاد های دنیاست.

• اقتصاد سلامت

در این حوزه از اقتصاد مسائلی پیرامون کارایی، اثربخشی ارزش و رفتار در تولید و مصرف سلامت و مراقبت ‌های بهداشتی مطالعه می‌شود. کنت ارو نیز اقتصاد سلامت را یک رشته علمی که تمایز مفهومی بین سلامت و سایر کالاها را به تصویر می‌کشد، تعریف کرده است.

مطابق نمودار درختی ارائه شده توسط الن ویلیامز، علم اقتصاد سلامت در هشت موضوع به فعالیت می‌پردازد. این هشت موضوع عبارتند از: چه چیزی بر سلامت تأثیر می‌گذارد؟ (غیر از مراقبت ‌های بهداشتی)، سلامت چیست و چه ارزشی دارد؟، تقاضا برای مراقبت ‌های بهداشتی، عرضه مراقبت‌ های بهداشتی، ارزیابی اقتصاد خرد در سطح درمان، تعادل بازار، ارزیابی در سطح کل سیستم، برنامه‌ریزی، بودجه بندی و نظارت بر مکانیزم.

اقتصاددانان سلامت در پی آنند که عملکرد سیستم ‌های مراقبت بهداشتی در رفتارهای مؤثر بر سلامت مانند سیگار کشیدن را مورد مطالعه قرار ‌دهند و چندین نوع اطلاعات مالی مانند: هزینه ‌ها، بدهی‌ها و مصارف را ارزیابی ‌کنند.

مداخله دولتی گسترده، عدم اطمینان غیر قابل کنترل در ابعاد مختلف (عدم اطمینان برای سلامتی، در نتیجه نتایج آزمایش‌ها بیمار)، اطلاعات نامتقارن (شکاف دانش موجود بین پزشک و بیمار)، موانع ورود، آثار خارجی (به‌ طور خاص در مورد بیماری‌ های عفونی) و حضور یک شخص ثالث (عموما پزشکی) از جمله عواملی که اقتصاد سلامت را از دیگر حوزه ‌ها متمایز می‌کند.

• اقتصاد مدیریتی یا مدیریت اقتصادی

اقتصاد مدیریتی یا Managerial economics ، شاخه ای از اقتصاد است که با استفاده از مفاهیم، تئوری‌ها، ابزارها و روش‌ های اقتصادی، اقدام به حل مشکلات اجرایی در شرکت ‌ها و موسسات می‌نماید و با ایجاد پیوند میان مباحث تئوری و کاربردی، به تصمیم گیرندگان در تصمیم‌گیری ‌ها کمک می‌نماید. اقتصاد مدیریتی همچنین زیرشاخه ای از اقتصاد کسب و کار است که با بهره‌گیری از تجزیه و تحلیل اقتصاد خرد، اقدام به بهینه ‌سازی فرایند ها و روش‌ های تصمیم‌گیری در سطح کسب و کارها یا سایر واحد های مدیریتی می‌نماید.

نظام اقتصادی

نظام اقتصادی یکی از مهم‌ ترین ارکان بنیان اقتصادی هر کشور می باشد که به عنوان یک زیرمجموعه نظام اجتماعی نقش بسزایی در فرهنگ، معیشت و پیشرفت جوامع ایفا می‌کند. به عبارت دیگر مجموعه هماهنگی از نهاد های اجتماعی و حقوقی که در بطن آن، برخی وسایل سازمان ‌یافته به پیروی از برخی از انگیزه‌ های برتر به ‌منظور برقراری تعادل اقتصادی مورد استفاده قرار گرفته می‌گیرد، نظام اقتصادی خوانده می‌شود.

نظام های اقتصادی اهداف متعددی را می‌توانند دنبال کنند. اهداف کلان نظام اقتصادی می‌تواند عدالت اقتصادی، استقلال، رفاه عمومی، رشد و توسعه اقتصادی و اموری از این قبیل باشد. یک نظام اقتصادی مانند نظام اقتصادی سرمایه‌داری می‌تواند با تکیه بر اصالت فرد و اعطای آزادی ‌های نامحدود فردی و ارجحیت منافع فرد بر جمع، زمینه ایجاد انگیزه فعالیت اقتصادی در افراد را به ‌وجود بیاورد.

همچنین می‌تواند با تکیه بر مکانیسم بازار مخصوصاً در زمینه توزیع درآمد، فقر و تضاد طبقاتی را گسترش دهد و باعث افزایش نارضایتی و کاهش انگیزه اقتصادی در قشر ناراضی و در نهایت کاهش کارایی شود. به هر حال بسته به نوع نظام اقتصادی که یک کشور در پیش می‌گیرد، نتایج مختلفی حاصل خواهد شد. پدیده ‌هایی مثل فقر و ثروت، عدالت و بی ‌عدالتی و ایجاد انگیزه فردی یا عدم وجود آن ناشی از بکارگیری نظام اقتصادی و در چهارچوب آن به ‌وجود می‌آیند.

انواع نظام اقتصادی

به طور کلی نظام های اقتصادی موجود در جهان از یکی از نظام های زیر تبعیت می‌کنند:

• نظام اقتصادی سرمایه‌داری

این نوع نظام که براساس مکتب ‌های اقتصادی (در ادامه به آنان اشاره خواهیم کرد) فیزیوکراتیسم، کلاسیک، جهان ‌بینی فلسفی دئیسم (خداشناسی طبیعی)، ناتورالیسم (اصالت طبیعت) و لیبرالیسم اقتصادی (اصالت فرد و آزادی ‌های فردی) شکل گرفته، موفقیت بیشتر را در فراهم کردن زمینه برای حداکثر کردن سود در بازار می‌داند و ضمن تاکید بر همسویی منافع فرد و اجتماع، مکانیسم بازار را در برقراری تعادل اقتصادی کافی دانسته و مداخله دولت را جایز نمی‌داند.

• نظام اقتصاد سوسیالیستی

این نظام، ابزار مادی تولید را به ‌عنوان زیر بنا و کلیه تحولات جامعه را به ‌عنوان رو بنا تابع پیشرفت و تکامل ابزار مادی تولید می‌داند. این نوع نظام که برمنبای مکاتب اقتصادی مارکسیسم و جهان‌ بینی ماتریالیسم (اصالت ماده) و اصالت جمع است، بیشترین موفقیت اجتماع را در تامین مصالح و منافع جامعه می‌داند، نه فرد. آزادی ‌های فردی در زمینه ‌های اقتصادی به ‌نفع جامعه سلب می‌گردد و دولت وظیفه برنامه ‌ریزی برای رسیدن به تعالی همگانی را برعهده می‌گیرد.

• نظام اقتصادی اسلام

نظام اقتصادی اسلام را می توان نظامی تعریف کرد که دربرگیرنده دو نظام قبلی است. در این نظام که تحت تاثیر جهان ‌بینی توحیدی و نگرش به فرد و جامعه است و بیشترین موفقیت را در ایجاد توازن میان منافع فرد و اجتماع و برقرار کردن همسویی میان این دو می‌داند آزادی فردی در یک محدوده به ‌رسمیت شناخته شده و وظایف گسترده‌ای در زمینه ایجاد تعادل اقتصادی، توازن و تامین اجتماعی به ‌عهده دولت گذاشته است.

مکتب های اقتصادی

در طول تاریخ مکاتب اقتصادی مختلفی توسط اقتصاددانان و صاحب نظران ارائه شده است. نظریات اقتصادی حکیمان یونان باستان، مکتب تاریخی قدیم، اخلاق گرایی اقتصادی (مکتب فلسفه مدرسی)، مکتب سوداگری (مرکانتیلیسم)، مکتب اصالت طبیعت (فیزیوکراسی)، مکتب اقتصادی کلاسیک (سنت‌گرایی اقتصادی)، مکتب نهادگرایی، سوسیالیسم تخیلی، سوسیالیسم علمی، سوسیالیسم رقابتی، سوسیالیسم اقتصادی، نئو کلاسیسم (مارژینالیسم یا نهایی گرایی)، مکتب کینز، نئو لیبرالیسم، نیو کینزیسم، مکتب شیکاگو (جامعه ‌شناسی)، (مانیتاریسم یا پول محوری)، کلاسیک ‌های جدید، کینز گرایان جدید، ساختارگرایان، مکتب اتریش، مکتب طرفداران طرف عرضه، مکتب دورهای تجاری حقیقی از جمله مکاتبی هستند که در جریان شکل گیری نظام های اقتصادی دنیا موثر بوده اند.

بازار اقتصاد

علاوه بر نظام های اقتصادی، بازارهای اقتصاد نیز می‌توانند بر ساختار اقتصادی یک کشور حاکم باشند. این بازارها در حالت کلی در سه دسته: بازار آزاد، بازار دستوری و بازار مختلف شناخته می‌شوند.

• بازار اقتصاد آزاد

اقتصاد بازار آزاد و یا اقتصاد بنگاه آزاد (Market economy) یک سیستم اقتصادی است که در آن هیچ هماهنگ‌کننده مرکزی عملیات را هدایت نمی‌کند، بلکه از دیدگاه نظری عرضه و تقاضا و قیمت ‌های تعداد زیادی کالا و خدمات به شکل خود سازماندهی و پیچیده هدایت می‌شوند. ویژگی اصلی این سیستم اقتصادی آن است که تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان درباره آنچه که تولید یا خریداری می‌کنند، خود تصمیم می‌گیرند. تولید و توزیع کالاها و خدمات با مکانیزم بازارهای آزاد که توسط سیستم قیمت آزاد هدایت می‌شود، انجام می‌گیرد و تصمیمات سرمایه‌گذاری، یا تخصیص کالای اساسی، به صورت اولیه از طریق بازارهای سرمایه و اقتصادی انجام می‌شود.

تنها تعداد کمی از متفکرین بازار آزاد از جمله آدام اسمیت فردریش فان هایک طرفدار حذف دولت هستند؛ فردریش فان هایک و میلتون فریدمن می‌گویند که آزادی اقتصادی شرط لازم برای ایجاد و حفظ مدنیت و آزادی ‌های سیاسی است. اغلب موافقان بازار آزاد معتقدند که دولت ‌ها باید حداقل به موارد زیر محدود شوند: ایجاد یک سیاست قضائی برای حل و فصل اختلافات، حفظ پایداری پول (مبارزه با تورم)، حفاظت از رقابت در بازار و مصرف‌کنندگان و حفاظت از کشور از طریق دفاع ملی. با این حال، امروزه هیچ کشوری وجود ندارد که همه بازارهای داخلی آن کاملاً آزاد باشد، حتی ایالت متحده آمریکا که از معروفترین نظام های سرمایه داری جهان است، نظارت ها و کنترل های دولتی نیز را دارا می‌باشند.

• اقتصاد کنترل شده یا اقتصاد با برنامه یا Planned economy

در یک اقتصاد دستوری یا بازارهای با برنامه تصمیمات سرمایه‌گذاری و تولید، به عنوان جزئی از یک برنامه تولیدی یکپارچه، توسط سیستم سیاسی حاکم یا سایر سازمان‌های بدنه سیاسی که کنترل عوامل تولید را برعهده دارند، گرفته می‌شود. در قرن بیستم برای مدت کوتاهی حتی کشورهایی که خود را سرمایه گرا می‌نامند به فرمان‌ های بالا به پایین در بازار روی آوردند و دولت یا تولیدکنندگان تلاش کردند که منابع را به سمت استفاده‌ های مفید هدایت کنند. امروزه نیز کشورهایی با نظام های اقتصادی سوسیالیستی و نظام حکومتی کمونیستی مانند: چین، کره شمالی و کوبا اقتصاد دستوری را اجرا می‌نمایند.

• اقتصاد مختلط

اقتصادی که در آن هم برنامه‌ ریزی مرکزی و هم راهکار های تولید و توزیع بازار وجود دارد، اقتصاد مختلط نامیده می‌شود. اقتصاد مختلط به اشکال گوناگون به عنوان یک نظام اقتصادی متشکل از مخلوطی از هر دو نظام بازار و برنامه‌ریزی اقتصادی، مالکیت عمومی و مالکیت خصوصی یا بازار آزاد و مداخله گری اقتصادی تعریف شده است. به طور کلی ویژگی اقتصاد مختلط مالکیت خصوصی ابزار تولید، تسلط بازارها برای هماهنگی اقتصادی و تشکیلات اقتصادی سود جویانه و انباشت سرمایه به عنوان نیروی محرکه اساسی فعالیت ‌های اقتصادی است. به عبارت دیگر در این نوع بازار، هم کنترل ها و دخالت های دولت وجود دارد هم توازن که توسط تقاضاکننده و عرضه کننده ایجاد می‌شود.

بانک ها و اقتصاد

بانک (Bank) که از واژه ایتالیایی قدیمی banca، و آن نیز از واژه آلمانی بسیار قدیمی banc گرفته شده ‌است، یک نهادی اقتصادی است که به عنوان یک بنگاه اقتصادی وظایف مهمی در اقتصاد یک کشور برعهده می گیرند. این وظایف عبارتند از: تجهیز و توزیع اعتبارات، عملیات اعتباری، عملیات مالی، خرید و فروش ارزها، نقل و انتقال وجوه، وصول مطالبات اسنادی و سود سهام مشتریان، پرداخت بدهی مشتریان، قبول امانات، نگهداری سهام و اوراق بهادار و اشیای قیمتی مشتریان، انجام وظیفه قیمومیت و وصایت برای مشتریان، انجام وکالت خرید ها و فروش.

بانک ها و موسسات مالی اعتباری در اغلب کشورها زیر نظر بانک مرکزی به فعالیت می‌پردازند. به عبارت دیگر بانک مرکزی مسؤولیت کنترل شبکه بانکی و اداره سیاست پولی ثبات را بر عهده دارد. این بانک، بانک ‌های دیگر را در جهت ارائه خدمت و هماهنگی با اقتصاد به فعّالیت وامی‌دارد. انتشار اسکناس و تنظیم حجم پول در گردش، نگهداری فلزات گرانبها و ارز های متعلق به دولت، نگهداری ذخایر قانونی و موجودی نقدی بانک‌ های تجاری، ایجاد امکانات اعتباری برای بانک ‌های تجاری، انجام دادن عملیات تسویه حساب بین بانک ‌ها، صندوق داری و نمایندگی مالی برای عملیات بانکی دولت، اجرای سیاست پولی و کنترل حجم اعتبارات از وظایف بانک مرکزی می‌باشد.

• انواع بانک‌ ها

بانک ها می‌توانند در قالب های گوناگون به فعالیت بپردازند. انواع مختلفی از بانکداری عبارتند از:

بانکداری جزئی، به بانکداری اطلاق می‌شود که مستقیماً با اشخاص و تجارت ‌های کوچک سرو کار دارد. نوع دیگر از بانکداری، بانکداری تجاری است که خدمات تجارت بازار متوسط را ارائه می‌دهد. در بانک داری خصوصی، خدمات مدیریت سرمایه برای اشخاص و خانواده‌ های دارای ارزش شبکه‌ای بالا فراهم می‌شود. بانکداری شراکتی، که مربوط به موسسات تجاری بزرگ و مستقل بوده و در نهایت بانکداری سرمایه‌گذاری، به فعالیت‌ هایی که در بازارهای مالی انجام می‌گیرد، مربوط می‌شود.

• گونه ‌های بانکداری

• بانک ‌داری شعبه‌ای:

فعالیت بانکی است که مجوز تأسیس شعبه را دارد.

• بانک ‌داری بی‌شعبه:

فعالیت بانکی بدون مجوز تأسیس شعبه نامیده می‌شود.

• بانک‌داری سرمایه‌گذاری:

به واسطه‌گری مالی در خرید اوراق بهادار دست اول و عرضه به سرمایه‌گذاران در بازار سرمایه اطلاق می‌شود.

• عملکرد های اقتصادی بانک‌ها

هر نوع بانک بسته به نوع و گونه آن مجموعه ای از عملکردهای اقتصادی زیر را انجام می‌دهند. افتتاح حساب به صورت اسکناس و حساب‌ های جاری به صورت چک یا وجه نقد در وجه مشتری، شبکه‌ بندی و تسویه وجوه، واسطه‌گری اعتبار، اصلاح و توسعه کیفیت اعتبار، انتقال سررسید و تولید پول.

• اهمیت بانک ها در اقتصاد

بانک ها با تامین نیازهای مالی برای واحد های تولیدی و بازرگانی نقش خود را در اقتصاد یک کشور ایفا می‌کنند. بانک ‌ها با جذب سرمایه‌‌ های خرد و ارائه تسهیلات به واحدهای تولیدی و صنعتی خدمات بدهند باعث تقویت آنها می شود. در نتیجه واحدهای تولیدی با یاری بانک ها نقش خود را در اقتصاد ملی به درستی ایفا می‌کنند.

بیمه ها و اقتصاد

نخستین بار در سال ۱۲۸۹ شمسی، دو شرکت بیمه خارجی اقدام به تاسیس نمایندگی در ایران نمودند. مطابق قانون بیمه ایران، بیمه (Insurance) را می‌توان قراردادی که به موجب آن یک طرف (بیمه‌گر) تعهد می‌کند در ازای پرداخت وجه یا وجوهی از طرف دیگر (بیمه‌گذار) در صورت وقوع یا بروز حادثه خسارت وارده بر او را جبران نموده یا وجه معینی را بپردازد، تعریف کرد. متعهد را بیمه‌گر، طرف تعهد را بیمه‌گذار و وجهی را که بیمه‌گذار به بیمه‌گر می‌پردازد حق بیمه و آنچه را که بیمه می‌شود موضوع بیمه می نامند.

بیمه تقسیم بندی های مختلفی برخود می‌گیرد. در يك تقسيم بندي کلی، بيمه به دو گروه بيمه‌ هاي اجتماعي و بازرگاني تقسيم مي‌شود. انواع مختلفی که در این دسته بندی قرار می گیرند عبارت اند از: بیمه آتش ‌سوزی، بیمه حمل و نقل، بیمه مسافرتی - بیمه سفر، بیمه عمر، بیمه حوادث، بیمه بدنه اتومبیل، بیمه شخص ثالث، بیمه درمان، بیمه کشتی، بیمه هواپیما، بیمه مهندسی، بیمه پول، بیمه مسوولیت و بیمه اعتباری.

• بیمه و اهمیت آن در اقتصاد

بیمه و اقتصاد دو کفه ترازو در مناسبات اقتصادی و اجتماعی جامعه بوده و پیشرفت بیمه با توسعه اقتصادی کشور مقارن است. ترمیم وضع اقتصادی یک کشور و افزایش مبادله ها و ترقی سطح زندگی و توسعه سرمایه‌گذاری موجب پیشرفت بیمه در آن کشور می‌شود. صنعت بیمه با تضمین و پوششی که ارائه می‌نماید، اثرات عوامل تهدیدکننده‌ ی سرمایه‌گذاری ‌ها را کاهش می‌دهد و از طرف دیگر، شرکت‌ های بیمه، از محل منابع مادی که در اختیار دارند به عنوان سرمایه‌گذار در فعالیت ‌های مختلف اقتصادی– بازرگانی شرکت می‌جویند، برآیند این دو توسعه سرمایه‌گذاری ‌ها را در سیستم‌ های اقتصادی موجب می‌شود.

بیمه علاوه بر ایجاد رفاه اقتصادی و توان مناسب خرید جامعه به دلایل زیر نیز اهمیت دارد:

حفظ ثروت ‌های ملی، تضمین سرمایه‌گذاری‌ها، ایجاد اعتبار و توسعه مبادلات، تامین کننده امنیت مالی در فعالیت های تجاری، افزایش کارایی صاحب سرمایه، توسعه سرمایه‌گذاری، تأثیر بر موازنه ارزی، تشکیل درآمد ملی در اثر ایجاد ارزش افزوده.

بازاریابی و اقتصاد

بازاریابی یا مارکتینگ (Marketing) فرایندی مدیریتی- اجتماعی است که بوسیله آن افراد و گروه‌ ها به معرفی محصول جدید یا قدیمی به ‌صورت سیستماتیک یا غیرسیستماتیک به مشتری برای فروش محصول قدیمی یا جدید می‌پردازند. این فرآیند از طریق تولید و مبادله کالا با یکدیگر، به امر تأمین نیازها و خواسته ‌های افراد و گروه ها کمک می‌کند.

در بازاریابی دو هدف نهفته است و این دو هدف عبارتند از:

1) هدف از بازاریابی فروختن محصول است.

2) هدف از بازاریابی آشنایی مشتری با محصول است.

از طریق بازاریابی، بخش‌ هایی از بازار به عنوان مناسب ‌ترین بخش بازار برای شرکت شناسایی و مشخص می‌شود و درصورتی که شرکت توانایی و امکان عرضه خدمات به آن ‌ها را داشته باشد محصولات و خدمات مورد نیاز آن بخش را طراحی و معرفی می‌کند. بدین طریق امیال و نیازهای پاسخ داده نشده شناسایی شده و ضمن اراده محصول یا خدمات، سودآوری نیز می‌شود.

• انواع بازاریابی

به شیوه های مختلف می‌توان به بازاریابی پرداخت. این شیوه ها که هریک تعاریف و حوزه های خاص خود را دارند در مقالات بعدی بیشتر توضیح داده خواهد شد. انواع مختلف بازاریابی عبارتند از: بازاریابی صنعتی، بازاریابی مصرفی، بازاریابی عصبی، بازاریابی چندسطحی، بازاریابی پارتیزانی، بازاریابی مویرگی، بازاریابی چریکی، بازاریابی دهان به دهان، بازاریابی اینترنتی، بازاریابی تک به تک، بازاریابی شبکه‌ای، بازاریابی ویروس‌وار، بازاریابی سیستماتیک، بازاریابی مفهومی، بازاریابی ترکیبی، بازاریابی ارزشی و بازاریابی پیامکی.

• تاثیر بازاریابی براقتصاد

امروزه بازاریابی جایگاه ویژه ای در توسعه اقتصادی یک کشور به دست آورده است. بازاریابی را می‌توان مهم ترین فعالیت یک شرکت تجاری نام برد که به منظور رسیدن به هدف رفاه اجتماعی امری اجتناب ناپذیر و ضروری است. اهمیت بازاریابی را می توان به صورت زیر توصیف نمود:

• کاهش هزینه توزیع

از وظایف مهم بازاریابی کنترل هزینه توزیع است. از طریق بازاریابی موثر، شرکت ها قادر خواهند بود هزینه های توزیع خود را تا حد زیادی کاهش دهند. کاهش هزینه توزیع با تاثیر مستقیم بر قیمت محصولات، در سایر موارد مانند فروش و ... نیر تاثیرگذار خواهد بود.

• افزایش فرصت های شغلی

توسعه بازاریابی به طور خودکار نیاز افراد برای کار کردن در حوزه های مختلف بازاریابی مانند امور تبلیغات، فروش، توزیع، برند سازی و بسیاری از فعالیت های دیگر را افزایش می دهد. در نتیجه بازاریابی خود به تنهایی می تواند ایجاد کننده فرصت های شغلی در بازار باشد.

علاوه برآن خدمات مختلف شرکت ها و سازمان ها به سایر کسب و کارها مانند عمده فروشان، خرده فروشان، شرکت های حمل و نقل، انبارها، مالی، بیمه نیز طی یک بازاریابی موفق درگیر خواهند شد. در نتیجه برای تعداد بسیاری از افراد جامعه فرصت های شغلی مناسب ایجاد می نماید.

• افزایش درآمد ملی

یک بازاریابی موفق درنهایت منجر به ایجاد، حفظ و افزایش کالاها و خدمات می شود. برای برآورده نمودن افزایش تقاضا، شرکت ها سطح نیاز به تولید را افزایش داده، که این امر نیز منجر به افزایش درآمد و در نهایت افزایش درآمد ملی می گردد. علاوه برآن، اثر بخشی بازاریابی منتج به افزایش صادرات و لذا افزایش بیشتر درآمد ملی می گردد.

جنگ اقتصادی (Economic warfare)

استراتژی اقتصادی که توسط حکومت ها با هدف تضعیف اقتصاد کشور مقابل اجرا می‌شود، جنگ اقتصادی نام دارد. در عملیات نظامی جنگ اقتصادی می‌تواند سیاست اقتصادی‌ای باشد که در قالب عملیات پنهانی، عملیات سایبری، عملیات اطلاعاتی، ... پیش یا هنگام جنگ انجام می‌گیرد.

به عبارت دیگر، آسیب رساندن به اقتصاد دشمن به طور مستقیم به توانایی دشمن در جنگ تاثیر داشته و بیشتر برای جنگ بین کشورها و ملل به ویژه در جنگ تمام عیار کاربرد دارد.

• تهدید های اقتصادی

در تهدید های اقتصادی، برخلاف تهدید نظامی، نهاد ها و فرآیند های اقتصادی کشور دیگر مورد حمله قرار می‏گیرد. دشمن هنگام برنامه ریزی برای تهدید و یا تحریم اقتصادی، نقاط هدف و نقاط ضربه پذیر را شناسایی کرده و بهترین ابزار را برای تحریک نقاط ضربه پذیر انتخاب می کند. کشورهای تهدید کننده اعداف مختلفی مانند اهداف سیاسی و اقتصادی از اعمال تهدید در سر دارد. تضعیف یا تغییر نظام سیاسی حاکم بر یک کشور از طریق ایجاد نارضایتی در مردم و یا محدود کردن منابع مورد نیاز برای تامین معیشت، از مهمترین اهداف محسوب می شود.

اما نقاط هدف و نقاط ضربه پذیر یعنی چه؟

نقاط هدف نقاط تاثیر گذاری است که می تواند این هدف کلان را محقق سازد. برای مثال به مخاطره افکندن نظام سیاسی حاکم بر کشور از طریق حوزه به خطر انداختن امنیت غذایی و سلامت مردم آن کشور برای دشمن از نقاط هدف بشمار می‏رود. از سویی دیگر در اقتصاد هر کشور حوزه‏ ها و بخش ‏هایی وجود دارد که به آسانی تحریک شده و در معرض نوسان و چالش ‏های خارجی قرار می گیرد. میزان و مدت زمان تاثیرگذاری شوک ‏های برون زا در ساختار اقتصادی کشور در این زمینه تعیین کننده است.

تحریم‏ های بانکی و پولی، تحریم‏ هایی در حوزه سرمایه گذاری کشورهای خارجی در کشور هدف، تحریم خرید و فروش و هر نوع مبادله با کشور هدف از انواع ابزارهای تهدید اقتصادی است. کارویژه مهم این ابزارها تحریک نقاط ضربه پذیر در اقتصاد کشور است.

اقتصاد در ایران

اقتصاد ایران یک اقتصاد ترکیبی شامل یک بخش عمومی بزرگ است، که در حدود ۶۰ درصد آن به شیوه متمرکز و دستوری اداره می‌شود. بخش عمده‌ای از صادرات در ایران بر پایه صادرات نفت و گاز است. ایران بزرگترین تولیدکننده پسته، زعفران، خاویار، زرشک، فیروزه، میوه ‌های شفتی (مثل زردآلو) و فرش دستباف در جهان است. این کشور همچنین بزرگترین ذخیره روی در جهان را دارد.

در حال حاضر از لحاظ برابری قدرت خرید، اقتصاد ایرانی هجدهمین کشور در دنیا و بر اساس فهرست صندوق بین‌ المللی پول ایران رتبه ۲۹ را دارا می‌باشد. به گزارش صندوق بین ‌المللی پول تورم ایران در سال ۲۰۱۱ بالاترین تورم منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا و به میزان ۲۲٫۵ درصد پیش ‌بینی شده‌است.

• رتبه در زمینه فساد

مطابق آمار سازمان شفافیت بین ‌المللی، رده ایران در جدول فساد اداری و مالی، در سال ۲۰۱۵ صدو سی ام و هم ردیف کشورهایی چون اوکراین، کامرون، نپال، نیکاراگوئه و پاراگوئه بوده است.

• رتبه جهانی سعادت

«گزارش جهانی سعادت» در سال ۲۰۱۹، سه‌ شنبه ۱۹ مارس منتشر شد. بر اساس این گزارش ایران در رتبه ۱۱۷ کشور قرار گرفت که نسبت به سال ۲۰۱۸، ۱۱ رتبه تنزل داشته ‌است. کشورهای فنلاند، دانمارک، نروژ، ایسلند، هلند، سوئیس، سوئد، نیوزیلند، کانادا و اتریش به ترتیب در رتبه‌ های ۱ تا ۱۰ قرار دارند.

وزارت امور اقتصادی و دارایی

طبق اطلاع دیتاجو، وزارت امور اقتصادی و دارایی یکی از ۱۹ وزارتخانه دولت ایران بوده که در 7 اکتبر 1906 تاسیس شده است و مسئول تنظیم سیاست ‌های اقتصادی و مالی کشور، اجرای سیاست های مالیاتی و برنامه همکاری‌ های اقتصادی و سرمایه‌گذاری‌ های مشترک با کشور های دیگر است. این وزارت خانه با در اختیار داشتن رقمی بالغ بر 117123 نفرکارکنان و شرکت های تابعه ای مانند سازمان جمع‌آوری و فروش اموال تملیکی، سازمان تولید اسکناس و مسکوک بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران اقدام به ارائه خدمات می‌نماید.

این وزارت خانه اهداف و وظایف مختلفی برعهده دارد. از مهم ترین این وظایف به موارد ذیل می‌توان اشاره کرد:

• تنظیم سیاست‌ های اقتصادی و مالی کشور و ایجاد هماهنگی در اجرای آنها
• تهیه و تنظیم صورتحساب عملکرد بودجه سالانه کل کشور
• تنظیم و اجرای برنامه همکاری های اقتصادی و مالی و فنی ایران با سایر کشورها و سازمان‌ها و موسسات اقتصادی و مالی بین ‌المللی و ایجاد هماهنگی در اعمال نظارت بر اینگونه روابط و مناسبات بین ‌المللی
• نظارت بر فعالیت‌های مالی و اقتصادی بخش خصوصی در جهت اجرای برنامه‌ های توسعه اقتصادی
• نظارت بر تشخیص و وصول مالیاتهای مستقیم و همچنین وصول مالیات های غیرمستقیم و حقوق و عوارض و هزینه ‌های گمرکی
• رسیدگی به موجودی و نظارت و تمرکز حساب اموال دولتی در اختیار دستگاه‌ های اجرایی
• رسیدگی به موارد تخلف از اجرای مقررات در امر پرداخت هزینه ‌ها و اقدام در مورد آن‌ها
• بررسی‌ های مالی برای شناسایی منابع درآمدی کشور و پیشنهاد وضع یا اصلاح قوانین و مقررات مالی
• دریافت صورتحساب های ماهانه و سالانه از دستگاه ‌های اجرایی برای بررسی و درج در صورتحساب عملکرد بودجه سالانه کل کشور
• توزیع و فروش سفته و بارنامه تجارتی از طریق شبکه بانکی کشور و نگهداری حساب آن‌ ها

روزنامه دنیای اقتصاد

روزنامه ها و رسانه های مختلفی در اخبار اقتصادی را در ایران بازتاب می‌دهند. یکی از این روزنامه های شناخته شده دنیای اقتصاد می‌باشد. دنیای اقتصاد یکی از معروف ترین روزنامه های اقتصادی ایرانی است، که از 23 آذر ماه سال 1381 توسط علیرضا بختیاری راه‌ اندازی شد و هم اکنون به مهم‌ترین مرجع اخبار و تحلیل‌ های اقتصادی در ایران تبدیل شده است. برند دنیای اقتصاد در سال ۱۳۹۲ در دهمین جشنواره ملی قهرمانان صنعت ایران به عنوان یکی از ۱۰۰ برند برتر ایران شناخته شد. در رتبه ‌بندی روزنامه‌ ها که بر پایه عملکرد شان در بازه نیمه دوم ۱۳۹۵ توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی صورت می‌گیرد؛ دنیای اقتصاد، با ۸۸/۴ امتیاز، رتبه دوم را دریافت کرده ‌است.

از مرداد ۱۳۹۰ با هدف یکپارچه ‌سازی مدیریت شبکه توزیع روزنامه دنیای ‌اقتصاد در سراسر کشور و تسریع فرایند چاپ و توزیع، سازمان شهرستان‌ های «دنیای ‌اقتصاد» با مدیریت چاپ و توزیع، سازمان شهرستان‌ های «دنیای ‌اقتصاد» با مدیریت چاپ و توزیع تجمیع شده و واحد جدید تحت عنوان «مدیریت چاپ، توزیع و امور شهرستان‌ ها» تشکیل شده‌ است.

ماموریت اصلی «دنیای اقتصاد»، به ‌عنـوان یک گروه رسانه‌ای خبری- تحلیلی، بسط و ترویج دانش اقتصادی با هدف افزایش رفاه و کاهش فقر است. پایبندی به اصول «اقتصاد رقابتی» فلسفه بنیادین «دنیای اقتصاد» است.

هم‌اکنون روزنامه دنیای‌ اقتصاد علاوه بر توزیع گسترده از طریق ۱۲۰۰ عامل فروش (کیوسک مطبوعاتی) در سطح تهران بزرگ، با نظارت مستقیم ۵۰ سرپرستی و نمایندگی مستقر در مراکز استان ‌ها و شهرستان‌ها، در اختیار مخاطبان روزنامه در دورترین نقاط کشور قرار دارد.

وبسایت اقتصاد نیوز

سایت اقتصاد نیوزسایت اقتصاد نیوز به عنوان مرجع اقتصاد ایران، ماموریت خود را در چند سطح تعریف کرده است. در سطح نخست ارائه اخبار اقتصادی به صورت پردازش شده است. به این معنی که اخبار و تحولات اقتصادی در قالب گزارش ‌های خبری- تحلیلی به مخاطبان ارائه می شود تا دید آنها از میزان اثرگذاری هر رویداد و اتفاق اقتصادی افزایش یابد. در سطح دوم اقتصادن یوز کلیه اخبار اقتصادی را که به طور پیوسته در حال وقوع هستند تجمیع می کند. به گونه‌ای مخاطبان جدی اخبار اقتصادی از جستجو برای کسب آخرین اخبار اقتصادی هر روز بی نیاز شوند. این سایت دسته بندی های مختلفی از قبیل: اقتصاد سیاسی، مسکن، بورس، طلا و ارز، اقتصاد جهان، تولید و تجارت، شرکت ‌ها، گزارش تصویری و تولید و تجارتجهت سهولت استفاده در اختیار علاقمندان خود قرار داده است.

همانطور که اشاره شد اقتصاد از عوامل مختلفی تاثیرمی‌پذیرد و متقابلا بر مسائل مختلفی تاثیر می‌گذارد. اما آنچه که مبرهن است این است که جز جدانشدنی بشر امروزه، گاه از دایره اختیارات افراد موثر در اقتصاد و اقتصاددانان خارج شده که اگر غیر از این بود حال شاهد آن بودیم که تمام کشورها و ملت ها اقتصادی پررونق و شکوفا داشتند.