حقوق به تمامی قواعد، قوانین و آدابی گفته می شود که توسط مراجع دولتی یا اجتماعی تعیین و اجرای آن لازم و ضروری می باشد.
در تقسیم بندی های علم حقوق، حقوق را به دو دسته حقوق خصوصی و حقوق عمومی تقسیم بندی می کنند که حقوق خصوصی ارتباط با روابط افراد با یکدیگر داشته و حقوق عمومی نیز مرتبط با روابط دولت با مردم جامعه می باشد.
قانون و حقوق با یکدیگر ارتباط داشته اما متفاوت از یکدیگر می باشند. به طور مثال قانون به تمامی مقرراتی می باشد از سوی دولت ها وضع می گردد ولی حقوق به تمامی حق و اختیارات افراد در اجتماع مربوط می شود که در وضع قوانین باید به آن ها توجه شود.
حقوق چیست؟
اگه بخواهیم به صورت جزئی و دقیق به تعریف حقوق بپردازیم، به مجموعه اختیارات و امتیازاتی که یک فرد به صورت فطری و یا کسبی از سوی تصویب قانون، به دست می آورد، حقوق (حقوق فطری) گفته می شود.
به طور مثال داشتن حق آزادی، حق ازدواج، حق پدر یا مادر شدن و ... به صورت فطری و از زمان متولد شدن جزء حقوق فردی می باشد.
در این بین با وضع قوانین که توسط دولت ها و تشکل های اجتماعی صورت می گیرد، برخی امتیازات و اختیارات به افراد آن جامعه اختصاص داده می شود که به عنوان حقوق اجتماعی افراد شناخته می شود.
طبق تعاریف و اعلام منابع مختلف، حقوق فطری را نمی توان سلب کرد اما حقوق اجتماعی از طریق اعتراض و یا استیفا قابلیت حذف یا تغییر را دارند.
بخش های مختلف علم حقوق
علم حقوق به دو بخش حقوق خصوصی و حقوق عمومی تقسیم می شود که به ارتباط بین افراد با یکدیگر حقوق خصوصی و به ارتباط بین دولت با افراد جامعه نیز حقوق عمومی گفته می شود.
حقوق خصوصی از چهار شعبه (بخش) حقوق مدنی، حقوق تجارت، حقوق مالکیت فکری، حقوق خانواده، حقوق بیمار، حقوق معادن و حقوق فلزات تشکیل شده است که در این بین شعبه اصلی آن حقوق مدنی می باشد.
حقوق عمومی نیز که به سازمان های دولتی نظم دهنده می باشد، از چندین بخش با گستردگی بالا تشکیل شده است که دو شعبه اصلی آن حقوق اساسی و حقوق اداری می باشد و حقوق جزا، حقوق تجارت بین الملل و ... نیز جزئی از رشته های (بخش های) آن به حساب می آید.
قلمرو اجرایی علم حقوق
حقوق داخلی و حقوق بین المللی به عنوان دو گروه از قلمرو اجرایی علم حقوق به شمار می روند که حقوق داخلی به قواعد و ارتباط بین دولت دلالت دارد که هیچ عامل خارجی نمی تواند در آن دخالت نماید.
و حقوق بین الملل نیز به قواعد و ارتباط بین دولت ها مربوط می شود که بایستی دولت ها در روابط خود با یکدیگر از آن ها پیروی نمایند.
حقوق ایران
ریشه حقوق در ایران از دو حقوق اسلامی و حقوق رومی-ژرمنی تشکیل یافته است که در آن حقوق اسلامی همان حقوق مذهبی می باشد که قواعد و اصول آن از شریعت اسلام شکل گرفته و در سوی دیگر با حقوق رومی – ژرمنی تلفیق یافته است.
نام دیگر حقوق اسلامی، فقه امامیه می باشد که پیروان آن شیعیان بوده و در این میان به فقه شیعه نیز شناخته می باشد.
نظام حقوقی رومی-ژرمنی نیز بخشی از نظام های حقوقی می باشد که پایه و اساس شکل گیری آن حقوق روم می باشد.
قوانین و مقررات حقوقی این نظام نیز مرتبط با عدالت و اخلاق بوده که پایه و اساس آن رفتارهای اجتماعی و علوم انسانی می باشد.
حقوق بشر
یکی از اصلی ترین، اساسی ترین و ابتدایی ترین حقوق هر فرد که از بدو تولد به صورت ذاتی و فطری کسب می شود حقوق بشر (انسانی) گفته می شود.
به طور کلی می توان گفت که از زمان های گذشته، توجه به انسان و نیازهای او مورد توجه و بحث در فرهنگ ها و جوامع مختلف در داخل و در مقیاس وسیع بین المللی بود که باعث ایجاد سازمان ها و نهادهای حقوق بشری گردید.
شعری زیبا از شاعر نامی، سعدی که دارای وصفی زیبای انسانی می باشد :
بنی آدم اعضای یکدیگرند / که در آفرینش ز یک گوهرند
چو عضوی به درد آورد روزگار / دگر عضوها را نماند قرار
به سبب اینکه افراد به دلیل انسان بودن از حقوق بشر بهره مند می شوند، حکومت ها و سازمان های اجتماعی در هنگام وضع قوانین و مقرارت، حقوق بشر را مورد نظر قرار می دهند.
بر اساس اعلامیه جهانی حقوق بشر، این حقوق دارای ویژگی های زیر می باشد:
- جهان شمول بودن
- غیر قابل سبل بودن
- موورد تبعیض قرار نمی گیرند
- برابرند
حقوق زن
حقوق زن موردی است که اشاره به حقوق زنان و آزادی آنان در تمامی ابعاد انسانی و اجتماعی می باشد.
زنان از دیرباز مورد تبعیض هایی در مقابل مردان بودند. آن ها در مواردی چون تمامیت بدنی و خودمختاری، حق رای، حق کار، حق دستمزد برابر به ازای کار انجام شده، حق مالکیت، حق تحصیل، حق شرکت در ارتش، حق مشارکت در قراردادهای قانونی و در نهایت حقوق سرپرستی، ازدواج و مذهب مورد بی مهری هایی قرار می گرفتند.
حقوق زنان در اسلام
در زمان قبل اسلام و میان اعراب، قبل از پیامبر اسلام (ص)، زنده به گور کردن و هر نوع بی رحمی در قبال زنان به امری عادی و رسمی مرسوم تبدیل شده بود.
در هنگام ازدواج دختر، پدر مجبور به پرداخت کابین برای داماد بود و در بحث میراث نیز هیچ سهمی شامل حال زنان نمی شد.
اما دوران حضور پیامبر اسلام و ظهور اسلام، زنان توانستند دارای حقوق برتر و بیشتری شوند. زنان دارای حقوق اجتماعی شده و پیامبر اسلام بر اساس فرمان الهی در سوره ممتحنه و با در نظر گرفتن شرایطی خاص، زنان را شریک در انجام بر امور سیاسی، اجتماعی و اقتصادی نمودند.
حقوق اطفال
حقوق کودک یا حقوق اطفال به عنوان بخشی از حقوق بشر به شمار می آید که مخصوص کودکان می باشد که به منظور پشتیبانی از افراد جوان تشکیل شده است.
حقوق کودک، تمامی افرادی را که به سن هجده سالگی نرسیده اند را شامل می شوند و دارای بندهایی چون، عدم تبعیض، حق زندگی و حیات، حق رشد و بقا، حق ثبت نام، حق دارا بودن ارتباط با هر دو والدین (پدر و مادر)، داشتن هویت انسانی، حق غذا و تحصیل، حق استفاده از خدمات عمومی، حفاظت از خشونت ها، مصون ماندن از تبعیض های نژادی، جنسیتی و مذهبی و ... می باشد.
در این بین نیز کودک آزاری که در حال شدت گرفتن بود، با اضافه کردن قوانینی جدید به حقوق اطفال، کودکان حقوق بیشتری دریافت کرده و سبب برابری و آزادی بیشتر آنان گردیده است.