در سال ۲۰۲۵، پرسش درباره اینکه آیا صرافیهای غیرمتمرکز (DEX) میتوانند جایگزین صرافیهای متمرکز (CEX) شوند، از یک گمانهزنی ساده فراتر رفته و به واقعیتی پیچیده تبدیل شده است؛ واقعیتی که نه بر پایه حذف کامل یک مدل توسط دیگری، بلکه بر اساس همگرایی، نوآوری و ظهور مدلهای ترکیبی تعریف میشود.
چشمانداز کنونی بازار: حرکت رو به جلو
صرافیهای متمرکز همچنان از نظر حجم معاملات، ورود کاربران جدید و هماهنگی با الزامات قانونی در جایگاه نخست قرار دارند. پلتفرمهایی مانند بایننس، کوینبیس و کراکن به دلیل نقدینگی عمیق، سرعت بالای اجرای سفارشها، مسیرهای آسان برای تبدیل ارزهای فیات و زیرساختهای قدرتمند انطباق با قوانین، جایگاه خود را حفظ کردهاند.
در مقابل، صرافیهای غیرمتمرکز با سرعتی چشمگیر در حال رشد هستند. در میانه ۲۰۲۵، میانگین حجم معاملات هفتگی DEXها به ۱۸.۶ میلیارد دلار رسیده و بیش از ۹.۷ میلیون کیف پول منحصربهفرد در حوزه دیفای فعال هستند.
این تغییر نشان میدهد که ما شاهد ترک کامل صرافیهای متمرکز نیستیم، بلکه تقسیم نقشها در حال شکلگیری است.
نوآوریهایی که مسیر پذیرش گسترده DEXها را هموار میکند
تحولات اخیر نشان میدهد که صرافیهای غیرمتمرکز در حال رفع کاستیهای سنتی خود هستند:
نقدینگی میانزنجیرهای و دیفای ترکیبی: پلتفرمهایی مانند ThorChain و تجمیعگرهایی چون وان ایمچ امکان سوآپ، استخرهای نقدینگی یکپارچه و خدمات دیفای (استیکینگ، وامدهی، هجینگ) را در یک رابط کاربری فراهم کردهاند. این موارد در کنار امنیت صرافی های ارز دیجیتال بسیار اهمیت دارد.
یونیسواپ نسخه ۴: در اوایل ۲۰۲۵ معرفی شد و با قابلیت «hooks» امکان شخصیسازی کارمزدها، سفارشهای محدود درونزنجیرهای و کاهش چشمگیر کارمزد گس (بیش از ۹۹٪) را ارائه داد.
افزایش امنیت با محاسبات چندجانبه (MPC): تحقیقات دانشگاهی مکانیسمهایی معرفی کردهاند که کنترلهای مشابه API را به کیف پولهای DEX از جمله محدودیت برداشت یا سطوح دسترسی موردنیاز مؤسسات مالی اضافه میکند.
این نوآوریها فاصله کارایی، سهولت استفاده و امنیت بین DEX و CEX را بهطور چشمگیری کاهش دادهاند.
اعتماد و قانونگذاری: تغییر زمین بازی
سقوط صرافیهای بزرگی مانند FTX باعث فرسایش اعتماد به CEXها شد و کاربران را به سمت خودحضانتی (Self-custody) و شفافیت بیشتر سوق داد. پژوهشها نشان دادهاند که پس از چنین بحرانهایی، انتقال دارایی به DEXها افزایش یافته است.
از منظر قانونگذاری نیز شرایط در حال تغییر است. در آوریل ۲۰۲۵، سیاستگذاران آمریکا قوانین IRS برای طبقهبندی پلتفرمهای دیفای بهعنوان «کارگزار» را لغو کردند و بدین ترتیب فشار مالیاتی و گزارشدهی از دوش DEXها برداشته شد. همزمان، گروههای مدافع دیفای مانند a16z و DeFi Education Fund در تلاشاند تا چارچوب «پناهگاه امن» برای اپلیکیشنهای غیرمتمرکز و بدون متولی تعریف شود.
این تغییرات نشاندهنده افزایش مشروعیت نهادی و نظارتی برای مدلهای غیرمتمرکز است.
ظهور مدلهای ترکیبی: بهترین ویژگیهای هر دو دنیا
آنچه در حال شکلگیری است، نه رقابتی دوگانه بلکه یک مدل ترکیبی است؛ مدلی که امنیت غیرمتمرکز را با کارایی متمرکز ادغام میکند.
برای نمونه، بایننس امکان انتقال مستقیم از کیف پول صرافی به DEXهای چندزنجیرهای را فراهم کرده و پیچیدگی بریجینگ را حذف نموده است.
همچنین، بحثهایی پیرامون مدلهای حاکمیتی ترکیبی در جریان است که میان خودحضانتی غیرمتمرکز و انعطافپذیری متمرکز توازن برقرار میکنند.
این روند به معاملهگران آزادی بیشتری میدهد تا ضمن حفظ شفافیت و مالکیت دارایی، از مسیرهای ساده فیات و رابطهای کاربری آشنا نیز بهرهمند شوند.
آیا DEXها جایگزین کامل CEXها میشوند؟
پاسخ کوتاه: خیر؛ اما همزیستی تکمیلی محتملترین سناریو است.
- معاملهگران حرفهای و سرمایهگذاران نهادی بیشتر به سمت DEXها جذب خواهند شد که به دلیل شفافیت، قابلیتهای آنچین و امکان استراتژیهای ترکیبی است.
- صرافیهای متمرکز همچنان نقش اصلی در ورود سرمایه فیات، اطمینان قانونی، پشتیبانی کاربری و معاملات پرسرعت را ایفا میکنند.
- مدلهای ترکیبی سرعت این همگرایی را افزایش میدهند و تجربهای یکپارچه شامل ورود آسان، خودحضانتی، اجرای میانزنجیرهای و رابط ساده را فراهم میسازند.
جمعبندی؛ صرافیهای غیرمتمرکز در مقابل صرافیهای متمرکز
صرافیهای غیرمتمرکز دیگر ابزارهای محدود و حاشیهای نیستند؛ بلکه ستونهای نوظهور زیرساخت مالی در دنیای کریپتو به شمار میروند. اگرچه بعید است که در آینده نزدیک جایگزین کامل CEXها شوند، اما آینده متعلق به پلتفرمهایی است که قدرت همگرایی، ماژولار بودن و انتخابپذیری کاربر را درک کرده باشند.
در آینده DEX به همراه CEX است: یک اکوسیستم همزیست که در آن معاملهگران از مزایای هر دو مدل بهره میبرند و ساختار مالی شفافتر، مقاومتر و توانمندتر را تجربه میکنند.
